CUÑA NOVÁS

X.L. Méndez Ferrín

Artículo publicado en Faro de Vigo, del 29 de julio de 1991, con ocasión de la segunda edición de Fabulario Novo.

A editorial Via Láctea acaba de sacar a luz a segunda edición de Fabulario Novo, o libro de poemas que M. Cuña Novás dira a luz, primeiro, de forma parcial no primitivo Grial e despois, con todas as da lei dunha edición de empaque, no ano 1952, na colección “Benito Soto” que iniciaron Sabino Torres, Emilio Álvarez Negreira e Celso Emilio Ferreiro nos anos cuarenta. E ben, Cuña Novás recibiu en Pontevedra unha quente homenaxe dos seus amigos e veciños con motivo de tal reedición.

Por un deses milagres que acontecen na nosa cultura marxinal e aqueloutrada, durante case trinta anos o Fabulario Novo estivo a ser unha das grandes obras do noso tempo, e influir sobre sucesivas xeracións mercede á reproducción en antoloxías, sen que a ningún editor se lle pasase polo maxin o reimprimila. Un libro admirado, lido (anque fragmentariamente), imitado, querido por círculos abondo amplos de lectores, do que so se imprimiran, en 1952, uns poucos centos de exemplares dos que, unha boa parte, foran enviados á América. Se cadra a palabra milagre é excesiva, pero non consigo sustituila por outra.

En Fabulario Novo continúase, eiquí o alí, o cancionerismo, o trovadorismo novo, a lixeireza souril e xoguetona que é típica da xeración galega de 1925 e da castelán chamada de 1927, ou polo menos dunha parte delas. Pero unha das virtualidades deste libro é o de rachar con tal tradición, con tal gramática, con tal cantilena, que, na altura, estaba a perxudicar notalmente as nosas letras poéticas. “Mapoulada mapoula do río / miña noiva é!” cantaba Cuña emulando a Cunqueiro, a Alberti. E tiña gracia, pero había que se renovar e o mundo fervía de crueldades e de esperanzas. Cuña, así, elaborou un poema diferente, en verso longo e pastoso, acumulado de fervores negros e de deformidades. Entre imaxes sombrías e estremecidas, Cuña fíxonos entrar na dimensión do soño, do pesadelo. Chamou polos animais que son emisarios da anguria e da radicalidade vivencial, es estes viñeronlle reptando na noite. Hermético, surrealista, o poema de Fabulario Novo enterra para sempre os modos e maneiras do vangardismo e do ludismo, a Amado Carballo e ao propio Bouza Brey que lle escribe o prólogo sabendo o que facía, de maneira que queda aberto un tempo poético novo. O tempo determinado pola guerra civil, pola barbarie nazi, polo agoiro auroral do existencialismo de Sartre, pola idea de marxismo como “a filosofía ineludíbel da nosa época”. Constrenxido, por unha banda pola explosión de novidade e de liberdade que foi a postguerra mundial en Europa e, pola outra, pola mesquindade, miseria e aballoamento da postguerra española e do franquismo, o libro de Cuña Novás significou, para nós, para os máis novos, un faro de escura luz, una estrela negra, un escuro lóstrego, coma Pondal e Nerval (¡que ben riman os seus nomes!) dixeran un día xenialmente.

    Cuña, de meniño, en Pontevedra, horrorizábase por que os gatos en xaneira lle caian na cara, na noite maior. Cos seus pais na Guadalajara das Brigadas Internacionais, de Lister e dos italianos postos en fuga, aprendeu a levar a alma en tricolor e en encarnado. Naqueles días bélicos, o noso patriarca derradeiro, Don Manuel García Paz, que era políglota e saía sánscrito e arameo mesmo, aprendeulle galego. Aprendeulle galego ao neno, preparándoo para se un grande poeta de noso. Logo, Cuña, medrou en Pontevedra, con señores maiores coma Bouza Brey, que estaba de xuiz, e con Celso Emilio Ferreiro que se desempeñaba de burócrata da Fiscalía de Tasas. Con eles, á saida do carabela, no paseo nocturno pola Alameda, sentiu cantar o sapo, a voz da tebra que dá vida, a frauta dos múltiples presentementos. No galego deprendido en Guadalajara escribiu aqueles vesos imborrabeis: “Agoiro de frauta antiga / que namorou a lúa”.

Mais tarde Cuña foise ao Paris de Sartre, de Dimone, de Camus, da Casares, de Aron, de Pitoeff, da Greco, do infame Bernard Buffet, de Dubuffet o magnífico. Cafeciño no Aux-Deux-Magots, no Flore, poucas veces xantar na Coupole, Boul-Mich arriba e abaixo, o difuso compostelanismo de Saint-André-des-Arts. Cando regrosou a Pontevedra -fálase de que en Paris traballara na Morgue, incinerando mortos-, viaxe ao fundo das néboas, ao Grand Sole, e ainda estamos á espera do libro de poemas que reinvente aquél mar horrendo. “Benito Soto” e o periódico Litoral nos anos cuarenta e cincuenta, ambos pensados e estampados na Rúa de Don Filiberto Abelardo Díaz, frente ao Principal no que o Cuarteto Vegh, vindo de Hungría, nos ensinaba as furias de Bela Bartok e a modernidadeeeeeeeee de certo Beethoven segredo, con Odriozola, con decorados de Rafael Alonso. E a Estévez detíñao a Social, Oscar Montero.

    Cuña, o libro de Cuña, é un vapor que di como somos e como estamos eiquí, eiquí deitados, “bajo el pecho la herida”. Seguro que Fabulario Novo ten moito que decer e que embebedar nesta fin de século noxenta e gris, cando volta - traidora- a auguria da nosa adolescencia.

X.L. Méndez Ferrín